رویکرد رجیو امیلیا چیست؟ | آشنایی با نقش والدین و مربی

آیا تا به حال با خود فکر کرده‌اید که اگر کودکان فرصت بیان ایده‌هایشان را در محیطی خلاق و آزاد داشته باشند، چگونه دنیایشان تغییر می‌کند؟ بسیاری از والدین، مربیان و علاقه‌مندان به رشد واقعی کودک به دنبال شیوه‌ای هستند که فراتر از آموزش‌های خشک و از پیش‌تعیین‌شده عمل کند. اینجا جایی‌ست که مفهوم رجیو امیلیا معنا پیدا می‌کند؛ نگاهی عمیق به آموزش که کودک را به عنوان محور اصلی یادگیری می‌بیند، نه صرفاً یک گیرنده منفعل اطلاعات.

در عماد، ما با دقت به مسائل رشد فردی و توانمندسازی از سنین پایه توجه داریم و باور داریم که آموزش صحیح از همان ابتدا، تفاوت‌های بزرگی در زندگی آینده افراد ایجاد می‌کند. شناخت دقیق فلسفه و کاربردهای رویکرد رجیو امیلیا، می‌تواند چشم‌انداز تازه‌ای پیش روی والدینی بگذارد که دغدغه پرورش کودکانی خلاق، مستقل و متفکر را دارند.

به نقل از درویان:

لوریس مالاگوزی، بنیانگذار این فلسفه معتقد بود که کودکان پس از جنگ جهانی دوم به نوع آموزش جامع‌تری نیاز دارند. او سبک رجیو امیلیا را بر اساس این باور آغاز کرد که هر کودکی منحصر به فرد است و علایق خود را به روش‌های مختلف بیان می‌کند. این باور تأثیر عملی دارد و یک محیط یادگیری مشترک را ایجاد می‌کند که در آن معلمان با کودکان یاد می‌گیرند و در یک رابطه جانبی به جای رابطه سلسله مراتبی کار می‌کنند. این مشارکت همچنین برای در بر‌گرفتن والدین و جامعه هر کودک در نظر گرفته شده است.

تاثیر زمان و کودک در سیستم آموزشی رجیو امیلیا

آیا آموزش می‌تواند بدون برنامه‌ریزی‌ از پیش تعیین‌شده، نتیجه‌بخش باشد؟ در پاسخ به این پرسش، رویکرد رجیو امیلیا دیدگاهی کاملاً متفاوت ارائه می‌دهد. در این سیستم، کودک تنها دریافت‌کننده آموزش نیست بلکه تصمیم‌گیرنده و شکل‌دهنده مسیر یادگیری خویش است.

در این چارچوب، زمان‌بندی آموزش از بالا تعیین نمی‌شود. برعکس، روند شکل‌گیری پروژه‌ها و موضوعات آموزشی بر پایه علایق و واکنش‌های طبیعی کودکان پیش می‌رود. اگر کودک به موضوعی علاقه‌مند باشد، این علاقه به نقطه شروعی برای شکل‌گیری یک پروژه تبدیل می‌شود پروژه‌ای که ممکن است روزها ادامه پیدا کند یا اگر اشتیاقی نسبت به آن وجود نداشته باشد، اصلاً آغاز نشود.

ویژگی بارز این شیوه آن است که مسیر گفتگو و تعامل، برخلاف سیستم‌های سنتی، پیش از تعیین موضوع درسی شکل می‌گیرد. معلم به جای آنکه سؤالات مشخصی مطرح کند، ابتدا با طرح گفتگویی آزاد، زمینه را برای بروز علاقه فراهم می‌کند. اگر کودک واکنش مثبتی نشان دهد، آن موضوع به پروژه‌ای قابل پیگیری تبدیل خواهد شد. برای نمونه، وقوع یک رویداد محیط‌زیستی می‌تواند جرقه‌ی آغاز پروژه‌ای باشد که کودکان در آن علل، پیامدها و راهکارها را بررسی می‌کنند.

در این فضا، کودک نه‌تنها انتخاب‌گر موضوع، بلکه هدایت‌کننده زمان و شیوه اجرای فعالیت‌هاست. تمام اجزای محیط آموزشی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که استقلال کودک را تقویت کنند. کتابخانه‌هایی با ارتفاع متناسب با قد کودکان، ابزارهای در دسترس و فضای باز برای جست‌وجو همگی در راستای این هدف قرار دارند.

اینجاست که مفهوم واقعی «رویکرد رجیو امیلیا» معنا پیدا می‌کند؛ جایی که کودک، نه بر اساس برنامه بلکه بر اساس درک، کنجکاوی و تجربه‌ی خود پیش می‌رود.

در ادامه، بررسی خواهیم کرد که این شیوه چگونه با طراحی محیطی ویژه، امکان چنین تجربه‌ای را برای کودکان فراهم می‌کند.

ویژگی‌های محیط یادگیری در رجیو امیلیا

در نظام آموزشی رجیو امیلیا، محیط صرفاً یک فضای فیزیکی برای انجام فعالیت‌های روزمره نیست. این فضا به‌عنوان «معلم سوم» شناخته می‌شود و نقش آن در فرآیند یادگیری به اندازه‌ی مربی و خود کودک حیاتی است.

محیط در این رویکرد باید کودکان را به مشاهده، تجربه، کنجکاوی و در نهایت یادگیری سوق دهد. به همین منظور، طراحی آن با دقت و هدفمندی انجام می‌شود:

• دسترسی آسان: قفسه‌ها، ابزارها و منابع آموزشی باید در ارتفاع مناسب کودک قرار داشته باشند تا بدون کمک بتواند از آن‌ها استفاده کند. در این فضا، آنچه اهمیت دارد قضاوت درباره ظاهر ابزار نیست بلکه شیوه‌ای‌ست که کودک با آن ارتباط برقرار می‌کند. حتی بازی با وسایلی مانند تفنگ اسباب بازی، اگر در محیطی همراه با گفتگو و هدایت معنادار شکل بگیرد، می‌تواند به بستری برای بیان احساسات یا طرح مسئله تبدیل شود.
• نور طبیعی و فضاهای باز: این عناصر به کاهش استرس و افزایش آرامش ذهنی کمک می‌کنند.
• زیبایی بصری: استفاده از رنگ‌های ملایم، نظم در چیدمان و توجه به جزئیات باعث می‌شود کودک به حضور در فضا علاقه‌مند باشد.
• مصالح طبیعی: کاربرد چوب، گیاهان و عناصر ساده باعث تقویت ارتباط کودک با محیط اطراف و افزایش تمرکز او می‌شود.
• فضاهای الهام‌بخش برای گفتگو: چیدمان میزها، محل نمایش آثار هنری یا پروژه‌ها و تابلوی ایده‌ها باعث تقویت تفکر جمعی و گفت‌وگو می‌شود.

در این ساختار، محیط به گونه‌ای طراحی می‌شود که کودک احساس کند هر عنصر پیرامونش بخشی از تجربه یادگیری اوست. این نگاه، تفاوت‌های عمیقی با سایر سیستم‌های آموزشی دارد. اگر برایتان این سوال پیش آمده که مونته سوری چیست؟، آشنایی با آن می‌تواند دید وسیع‌تری نسبت به تفاوت‌های طراحی محیط در روش‌های گوناگون آموزشی به شما بدهد.

مستندسازی؛ ابزاری برای درک عمیق‌تر کودک در رجیو امیلیا

در فلسفه آموزشی رجیو امیلیا، مستندسازی تنها به‌عنوان ثبت فعالیت‌های روزمره شناخته نمی‌شود بلکه ابزاری ارزشمند برای تحلیل فرآیند رشد و یادگیری کودک است. در این رویکرد، مربیان تلاش می‌کنند لحظاتی از تعاملات، گفت‌وگوها و رفتارهای روزمره کودکان را با دقت ثبت کنند تا بتوانند درک دقیق‌تری از علایق، احساسات و مسیر رشد آن‌ها به دست آورند. گاهی مشاهده تکرار یک بازی خاص، مثل ساخت مسیر برای حرکت یک ماشین اسباب بازی یا گفت‌وگو درباره اجزای آن، سرنخ‌هایی ارزشمند در اختیار مربی قرار می‌دهد تا زمینه پروژه‌ای علمی یا فنی را از دل علاقه کودک استخراج کند.

این مستندات از طریق ابزارهای مختلف گردآوری می‌شوند از جمله:

• عکس‌برداری و فیلم‌برداری: برای ثبت لحظه‌های خاص و مشاهده مجدد روند فعالیت‌ها
• ضبط صدا: جهت مستندسازی گفت‌وگوها و ایده‌های زبانی کودکان
• یادداشت‌برداری روزانه: برای ثبت جزئیات گفت‌وگوها، احساسات و واکنش‌ها در لحظه

هدف از این مستندسازی تنها تحلیل درون‌سیستمی نیست. مربیان این اطلاعات را با والدین نیز به اشتراک می‌گذارند، چرا که پیوند میان خانواده، مربی و کودک، یکی از ارکان اصلی موفقیت این شیوه است. وقتی والدین از جزئیات دقیق روند یادگیری کودک آگاه می‌شوند، می‌توانند نقش فعال‌تری در ادامه مسیر رشد او ایفا کنند.

مستندسازی در رجیو امیلیا، فرصتی فراهم می‌آورد تا کودکان، والدین و مربیان هم‌زمان به تجربه‌ی یادگیری معنا ببخشند و تصویر روشنی از فرآیند پیشرفت کودک در اختیار داشته باشند.

برای برخی کودکان، کار با ابزارهایی مثل ماکت ماشین فلزی می‌تواند بیانگر دقت، تمرکز و علاقه به ساختارهای واقعی باشد که این موضوع در تحلیل مربیان جایگاه ویژه‌ای دارد.

نقش والدین در رویکرد رجیو امیلیا

یکی از ویژگی‌های متمایز رجیو امیلیا، تأکید بر نقش فعال والدین در کنار کودک و مربی است. در این رویکرد، آموزش صرفاً در کلاس یا فضای آموزشی اتفاق نمی‌افتد بلکه پیوندی پویا میان خانه و مدرسه برقرار می‌شود تا کودک در بستری هماهنگ رشد کند.

در این شیوه، ارتباط میان سه ضلع مثلث آموزشی کودک، مربی و والدین به‌صورت تعاملی و دوسویه طراحی شده است. والدین نه‌تنها ناظر، بلکه همراه و مشارکت‌کننده در پروژه‌های آموزشی هستند. آن‌ها در جریان گفتگوها، تصمیم‌گیری‌ها و حتی شکل‌گیری فعالیت‌های یادگیری قرار می‌گیرند.

برخی از ویژگی‌های این تعامل عبارت‌اند از:

• تبادل دیدگاه‌ها: مربیان به بازخورد والدین توجه می‌کنند و نظرات آن‌ها را در روند آموزش دخیل می‌دانند.
• مشارکت در پروژه‌ها: والدین می‌توانند در فعالیت‌های گروهی کودک نقش داشته باشند و بخشی از مسیر یادگیری باشند. گاهی وسایلی مانند عروسک بی بی به کودک کمک می‌کنند تا احساسات خود را بازآفرینی و در قالب تعامل با دیگران تمرین کند.
• یادگیری متقابل: در رجیو امیلیا، نه‌تنها کودک، بلکه والدین و مربیان نیز در فرایند یادگیری مشارکت دارند و در تعامل با یکدیگر تجربه‌های تازه‌ای کسب می‌کنند.

این نگرش باعث می‌شود خانواده‌ها نه در حاشیه، بلکه در متن فرایند آموزشی قرار گیرند و به جای «اطلاع از نتیجه» در شکل‌گیری و توسعه آن نقشی موثر ایفا کنند.

ابزار آموزشی در رویکرد رجیو امیلیا کدامند؟

در سیستم آموزشی رجیو امیلیا، یادگیری به واسطه تجربه مستقیم، تعامل با محیط و بازی با ابزارهای ملموس شکل می‌گیرد. هدف از استفاده این ابزارها، تقویت خلاقیت، درک مفاهیم پایه‌ای مانند رنگ، وزن و اندازه و همچنین توانایی‌های حرکتی و شناختی کودک است.

ابزارهای آموزشی در این رویکرد به‌گونه‌ای انتخاب می‌شوند که کودک را در مسیر تجربه، آزمایش و کشف هدایت کنند. در ادامه، دسته‌بندی این ابزارها و کاربردهای آن‌ها را مشاهده می‌کنید:

یکی از مربیان آموزش‌دیده در این رویکرد تعریف می‌کرد که چگونه تنها با گذاشتن چند قطعه بلوک چوبی ساده روی میز، فضایی شکل گرفت که کودکان نه‌فقط به ساختن، بلکه به گفتگو، فرضیه‌سازی و کشف کارکردهای تازه فکر کردند. او می‌گفت: «من هیچ توضیحی ندادم، فقط نگاه کردم. ابزار، خودش آغازگر یادگیری شد و آنچه شکل گرفت، دقیقاً همان چیزی بود که در کلاس‌های نظری نمی‌توان آموزش داد: تفکر مستقل و همکاری بی‌درخواست.»

نکته مهم این است که در انتخاب این ابزارها، کیفیت و تناسب آن‌ها با سن و توانایی‌های کودک باید در نظر گرفته شود تا فضای یادگیری، امن، لذت‌بخش و مؤثر باشد.

در انتخاب ابزار، علاقه و نیازهای فردی نیز اهمیت دارد؛ برای مثال در روند پروژه‌هایی که با مشارکت پسران پیش می‌رود، برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند از گزینه‌هایی مانند خرید اینترنتی اسباب بازی پسرانه استفاده کنند که هم متنوع است و هم امکان انتخاب هدفمند را فراهم می‌کند.

همین نگاه را می‌توان در انتخاب اسباب بازی دخترانه شیک نیز دنبال کرد؛ اسباب‌بازی‌هایی که علاوه بر زیبایی، زمینه‌ساز شکل‌گیری پروژه‌های خلاق در فضای آموزشی نیز هستند.

محبوبیت شخصیت‌هایی مانند اسباب بازی سگهای نگهبان نیز نشان می‌دهد که کودکان تمایل دارند از جهان تخیل خود برای ساختن پروژه‌های یادگیری بهره ببرند به‌شرطی که مسیر گفت‌وگو باز بماند.

جمع‌بندی؛ وقتی کودک، طراح مسیر یادگیری‌ست

رجیو امیلیا تصویری‌ست از آموزشی که نه بر پایه اجبار بلکه با تکیه بر درک، انتخاب و تجربه شکل می‌گیرد. در این مسیر، کودک به جای آن‌که دنباله‌رو باشد به کاشفی تبدیل می‌شود که معنا را از دل تعاملات خود با جهان اطراف می‌سازد. زمان، فضا، ابزار و ارتباطات، همگی به‌عنوان عناصر مکمل در کنار او قرار می‌گیرند و امکان رشد را از مسیرهای متنوع فراهم می‌کنند. در این چشم‌انداز، مجموعه‌ای مانند عماد با فراهم‌سازی ابزارهای سازگار با چنین نگاهی، نقشی فراتر از فروش ایفا می‌کند؛ نقشی در پرورش ذهن‌هایی که بازی را راهی برای اندیشیدن، احساس کردن و ساختن آینده‌ای متفاوت می‌دانند.

سوالات متداول رجیو امیلیا

 آیا رجیو امیلیا برای همه کودکان از جمله کودکانی با نیازهای ویژه، مناسب است؟

بله. این رویکرد بر پایه انعطاف‌پذیری، احترام به تفاوت‌های فردی و توانمندسازی کودکان طراحی شده و می‌تواند با نیازهای خاص نیز تطبیق یابد، البته به شرطی که مربیان آموزش‌دیده و محیط به‌درستی تجهیز شده باشد.

شروع آموزش به سبک رجیو امیلیا از چه سنی مناسب است؟

این متد اغلب از دوران پیش‌دبستانی یعنی حدود ۳ سالگی آغاز می‌شود اما اصول آن را می‌توان به‌صورت غیررسمی حتی در سال‌های اولیه زندگی کودک نیز به‌کار گرفت.

آیا اجرای رجیو امیلیا به فضای فیزیکی خاص یا هزینه بالا نیاز دارد؟

نه لزوماً. هرچند محیط مناسب در این روش اهمیت زیادی دارد اما با خلاقیت در طراحی فضا، استفاده از وسایل ساده و مشارکت خانواده می‌توان بدون هزینه‌های سنگین، روح این رویکرد را در خانه یا مراکز آموزشی پیاده‌سازی کرد.